Gitmek / Ölmek

Roberto J. Páez, 1969

Çocukluğumda, komşumuzun Almanya’da yaşayan çocuklarından birinin –kumarhanede yaşanmış bir arbede sonucunda– bir cinayete kurban gitmesi ve cenazesinin günler sonra memlekete getirilip mahallemizin yamacında konumlanmış şehir mezarlığına defnedilişini unutamam.

Bu daha o çocuk yaşımda zihnimi kurcalayan bir tuhaflık olarak içime işlemiş olacak, yıllar sonra okuduğum Kavafis’in, “Yaşamı bir kentte ıskalamışsan, başka kentlerde de ıskalarsın” diyen sesine neredeyse kayıtsız kalmıştım. Bu hikmet bana verilmişti sanki…

‘Gitmek’, mağlûbiyetin ta kendisiydi. Anlayamadığım, ölü olarak da olsa dönüp dolaşıp aynı yere gelmemiz, hayatın bu kesin kuralının yaşadığım coğrafyada tartışmasız üstünlüğüydü: ailesi tarafından bile yıllar önce evlatlıktan reddedilmiş, seçtiği hayat ile akrabalarınca dışlanmış bir çocuk, mağlûbiyetini ölümüyle taçlandırıyordu.

Jean-Luc Nancy’nin dediği gibi, “Ölüyoruz ve eski bir özdeyiş der ki: ‘gitmek, biraz ölmektir; ölmekse tamamen gitmektir.’  ‘Gitmek, biraz ölmektir’, zira her gidişte acı duyarız, bir ıstırap yaşarız, bir şey kaybolur.” (çev.: Murat Erşen, Monokl, s. 30)

Gitmenin asıl esprisi yalnızca ıskalanmış bir hayat, ‘galiptir bu yolda mağlûp’ diyen bir sese kulak vermek olamaz. Bu, en nihayetinde, göreceli bir şeydir...  “Gitmek-istemek” düşüncesi bende neredeyse hiç doğmadı. Olsa olsa, yanlış yazılmış bir harfi silmek için silinen bir silginin ince yazgısından farksız bir merak duygusu doğdu ve kaderine râzı olup silindi. (Yine de, insanız, arada depreştiği de olur: Mali ve Moritanya için, biraz Hong Kong biraz da Amsterdam için ama en çok Güney Fransa’da, Marsilya'da umran görmüş eski bir bankta oturup Akdeniz’i izlemek için…) Bir insanın fizanda da olsa, ölüsünün dahi gelip duracağı yer belli mi? Belli. O halde?

Abbas Kiarostami neden imkânı olduğu hâlde ülkesini terk etmediği sorularına hep aynı yanıtı vermişti: toprak. “Ağacı taşırsanız meyve vermez, terk etseydim o ağaç gibi olurdum.” Ben de böyle düşünüyorum. Yoo, yo; meyve vereceğimden değil, başka bir seçenek göremediğimden. Doğduğum kente burun kıvırmayışım, ‘ne işin var orada’ diyenlere aldırmayışım bundan.

Son yerine, Nancy’den birkaç parça daha:

’’Hayvanlar gitmezler, seyahat etmezler. (…) yer ya da bölge değiştirmek ne göç etmektir ne de bir yere dışarıdan göçmektir. Yalnız insanlar seyahat eder/gezer… sadece insanlar gidebilir.’’ (s. 26)

’’Sorun şudur: daima gittiğimiz kesindir, ama vardığımız kesin değildir.’’ (s.28-29)

’’[H]epimiz, gidenlerin parçalarıyız.’’ (s. 32)