Edgar Allen Poe vs. Andrey Voznesenski: Bir ‘Kuzgun’ Parodisi

Oza şiirinin tamamı Molodaya gvardia isimli derginin 10. sayısında (1964), bazı bölümleriyse 31 Ekim 1964 tarihli Literaturnaya gazeta nam mecrada neşredilmiş. Akhillesovo Jardin’de yayımlanan metinse şiirin, şiir günlerinde okunan biçimleri gibi farklıdır.

Literaturnaya gazeta’ya için Voznesenski şu notu eklemiş:

“ 'Oza’ bir otel odasında birinin unuttuğu bir günlük biçiminde yazıldı. Oza kadın kahramanın adıdır.

Şiirin içinde düzyazı bölümler vardır, düzyazı bölümlerde insana düşman, ruhsuz ‘programlı hayvanlar’ anlatılır.

Sanatta kötülük genelde hayalet görüntülere özgü bir biçim alagelmiştir. Ben de bu geleneğe sadık kalmaya çalıştım. Ana izleğin arasına bir fizikçinin, bir tarihçinin, bir kuzgunun, bir şairin monologlarını serpiştirdim.”

Kitap 14 bölümden oluşuyor. Aşağıda okuyacağınız VI. bölüm Poe’nun “Kuzgun” şiirinin (daha aşağıya da onu aldım, en güzelçevirisini[n]) bir gülünçlemesi/parodisi. Okunduğunda anlaşılacağı üzere şair ile onun öteki beni arasında geçen bir diyalog biçimindedir.

“Haydi canım sen de!” (“Ha siktir” anlamına gelen Rusça) ‘na huya’ deyiminin basılı metinlerde kullanılan hafifletilmiş hali ‘na figa’nın karşılığıdır. Bunu bilmek kaçınızın işine yarar bilemiyorum ama bilgi bilgidir, dursun.

Özdemir İnce şöyle diyor kitap için yazdığı Önsöz’de;

“Oza, iç içe geçmiş sırılsıklam bir aşk şiiridir. Mayakovski’den sonra Rus şiirinin biçimsel sınırlarını kıran devrimci bir şiirdir. Önem ve büyüklüğünü anlatmak için, bu iki cümle bile yeter!”

Daha fazla konuşmuyorum. Okuyorsunuz…

---0---

VI.

Kasvetli bir gece yarısı, denizin en çok çekildiği anda, bitkin ve bezgin bir halde,

Oza üzerine, yaratmanın sayısız görkemi üzerine bir konuşma yaptım dostlarıma.

Birden bir kuzgun çıkageldi, kesti konuşmayı yarıda;

Korku veren kara gözleri parıldarken,

Dedi kuzgun, “Haydi canım sen de!”

“Kuş!” diye bağırdım. “Kederlendiriyor beni, senin insan olmadığını görmek

Dünyayı ikiye bölmemize yardım edecek... bu mutlu işte bize katılacak bir insan.”

Dedi kuzgun, “Haydi canım sen de!”

“Düşün bir neler olamazdın, büyük danışman, makinalar tanrısı, deneyci,

Bronz içinde yaşıyacaktın, ey dünyaca ünlü büyük mucit... Ne şans, ne mucize!”

Dedi kuzgun, “Haydi canım sen de!”

“Büyük makinalar yaparak kuracaktın ve işletecektin demokrasiyi,

Kurtulunca o işe yaramaz krallar, kraliçeler dünyasından... bütün bu bokluklardan hem de.”

Dedi kuzgun, “Haydi canım sen de!”

“Ya da,” dedim ben, “Bir gün bir kulüben olurdu uzaklarda

Bir kız o canım parmak uçlarıyla dudaklarına kirazlar koyardı,

Öylesine uzak bir kulübe ki, tek bir övgü sözcüğü ya da suçlama duymazdın orada... ”

Dedi kuzgun, “budala olma, tutsak sensin, bugüne kadar tutsak diye bir şey olmuşsa;

Özgürsün ama ne kadar özgürmüş gibi görünsen de yok özgürlüğün;

Deli gibi sürüyorsun direksiyonu olmayan bir arabayı.

Oza, Rosa, ya da kim bilir hangi orospu

– bu dönüşümler ne can sıkıcı.

Er ya da geç gübre olacaklar...

Hayat kısa, öyleyse haydi canım sen de!”

Nasıl anlatmalı şu iğrenç şom ağızlıya

Sadece şom ağızlılık etmek için gelmediğimizi buraya,

Dokunmak için geldiğimizi, yaşayanlara özgü dilimizle

Şaşılası dudaklara, duru, soğuk derelere?

Büyük bir mucizedir yaşamak,

Nasıl tartışmalı bunu hiç yaşamayacak olanlarla?

Belki tartışabilir insan, ama haydi canım sen de!

(Andrey Vozneseski, Oza, s. 36, çev. Ülker İnce, Ve Yayınevi, 2017.)

KUZGUN

Ortasında bir gecenin, düşünürken yorgun, bitkin

O acayip kitapları, gün geçtikçe unutulan,

Neredeyse uyuklarken, bir tıkırtı geldi birden,

Çekingen biriydi sanki usulca kapıyı çalan;

"Bir ziyaretçidir" dedim, "oda kapısını çalan,

                      Başka kim gelir bu zaman?"

Ah, hatırlıyorum şimdi, bir Aralık gecesiydi,

Örüyordu döşemeye hayalini kül ve duman,

Işısın istedim şafak çaresini arayarak

Bana kalan o acının kaybolup gitmiş Lenore'dan,

Meleklerin çağırdığı eşsiz, sevgili Lenore'dan,

                      Adı artık anılmayan.

İpekli, kararsız, hazin hışırtısı mor perdenin

Korkulara saldı beni, daha önce duyulmayan;

Yatışsın diye yüreğim  ayağa kalkarak dedim:

"Bir ziyaretçidir mutlak usulca kapıyı çalan,

Gecikmiş bir ziyaretçi usulca kapıyı çalan;

                      Başka kim olur bu zaman?"

Kan geldi yüzüme birden  daha fazla çekinmeden

"Özür diliyorum" dedim, "kimseniz, Bay ya da Bayan

Dalmış, rüyadaydım sanki, öyle yavaş vurdunuz ki,

Öyle yavaş çaldınız ki kalıverdim anlamadan."

Yalnız karanlığı gördüm uzanıp da anlamadan

                      Kapıyı açtığım zaman.

Gözlerimi karanlığa dikip başladım bakmaya,

Şaşkınlık ve korku yüklü rüyalar geçti aklımdan;

Sessizlik durgundu ama, kıpırtı yoktu havada,

Fısıltıyla bir kelime, "Lenore" geldi uzaklardan,

Sonra yankıdı fısıltım, geri döndü uzaklardan;

                      Yalnız bu sözdü duyulan.

Duydum vuruşu yeniden, daha hızlı eskisinden,

İçimde yanan ruhumla odama döndüğüm zaman.

İrkilip dedim: "Muhakkak pancurda bir şey olacak;

Gidip bakmalı bir kere, nedir hızlı hızlı vuran;

Yatışsın da şu yüreğim anlayayım nedir vuran;

                      Başkası değil rüzgârdan..."

Çırpınarak girdi birden o eski  kutsal günlerden

Bugüne kalmış bir Kuzgun pancuru açtığım zaman.

Bana aldırmadı bile, pek ince bir hareketle

Süzüldü kapıya doğru hızla uçarak yanımdan,

Kondu Pallas'ın büstüne hızla geçerek yanımdan,

                      Kaldı orda oynamadan.

Gururlu, sert havasına kara kuşun alışınca

Hiçbir belirti kalmadı o hazin şaşkınlığımdan;

"Gerçi yolunmuş sorgucun" dedim, "ama korkmuyorsun

Gelmekten, kocamış Kuzgun, Gecelerin kıyısından;

Söyle, nasıl çağırırlar seni Ölüm kıyısından?"

                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Sözümü anlamasına bu kuşun şaşırdım ama

Hiçbir şey çıkaramadım bana verdiği cevaptan,

İlgisiz bir cevap sanki; şunu kabul etmeli ki

Kapısında böyle bir kuş kolay kolay görmez insan,

Böyle heykelin üstünde kolay kolay görmez insan;

                      Adı "Hiçbir zaman" olan.

Durgun büstte otururken içini dökmüştü birden

O kelimeleri değil, abanoz kanatlı hayvan.

Sözü bu kadarla kaldı, yerinden kıpırdamadı,

Sustu, sonra ben konuştum: "Dostlarım kaçtı yanımdan

Umutlarım gibi yarın sen de kaçarsın yanımdan."

                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Birdenbire irkilip de o bozulan sessizlikte

"Anlaşılıyor ki" dedim, "bu sözler aklında kalan;

İnsaf bilmez felâketin kovaladığı sahibin

Sana bunları bırakmış, tekrarlıyorsun durmadan.

Umutlarına yakılmış bir ağıt gibi durmadan:

                      Hiç -ama hiç- hiçbir zaman."

Çekip gitti beni o gün yaslı kılan garip hüzün;

Bir koltuk çektim kapıya, karşımdaydı artık hayvan,

Sonra gömüldüm mindere, sonra daldım hayallere,

Sonra Kuzgun'u düşündüm, geçmiş yüzyıllardan kalan

Ne demek istediğini böyle kulağımda kalan.

                      Çatlak çatlak: "Hiçbir zaman."

Oturup düşündüm öyle, söylemeden, tek söz bile

Ateşli gözleri şimdi göğsümün içini yakan

Durup o Kuzgun'a baktım, mindere gömüldü başım,

Kadife kaplı mindere, üzerine ışık vuran,

Elleri Lenore'un artık mor mindere, ışık vuran,

                      Değmeyecek hiçbir zaman!

Sanki ağırlaştı hava, çınlayan adımlarıyla

Melek geçti, ellerinde görünmeyen bir buhurdan.

"Aptal," dedim, "dön hayata; Tanrın sana acımış da

Meleklerini yollamış kurtul diye o anıdan;

İç bu iksiri de unut, kurtul artık o anıdan."

                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

"Geldin bir kere nasılsa, cehennemlerden mi yoksa?

Ey kutsal yaratık" dedim, "uğursuz kuş ya da şeytan!

Bu çorak ülkede teksin, yine de çıkıyor sesin,

Korkuların hortladığı evimde, n'olur anlatsan

Acılarımın ilâcı oralarda mı, anlatsan..."

                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

"Şu yukarda dönen gökle Tanrı'yı seversen söyle;

Ey kutsal yaratık" dedim, "uğursuz kuş ya da şeytan!

Azalt biraz kederimi, söyle ruhum cennette mi

Buluşacak o Lenore'la, adı meleklerce konan,

O sevgili, eşsiz kızla, adı meleklerce konan?"

                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Kalkıp haykırdım: "Getirsin ayrılışı bu sözlerin!

Rüzgârlara dön yeniden, ölüm kıyısına uzan!

Hatıra bırakma sakın, bir tüyün bile kalmasın!

Dağıtma yalnızlığımı! Bırak beni, git kapımdan!

Yüreğimden çek gaganı, çıkar artık, git kapımdan!"

                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Oda kapımın üstünde, Pallas'ın solgun büstünde

Oturmakta, oturmakta Kuzgun hiç kıpırdamadan;

Hayal kuran bir iblisin gözleriyle derin derin

Bakarken yansıyor koyu gölgesi o tahtalardan,

O gölgede yüzen ruhum kurtulup da tahtalardan

                      Kalkmayacak - hiçbir zaman!

Edgar Allan  POE

Çeviri: Ülkü TAMER

Gustave Doré, 1883.

hamiş:

“Ben, şiirlerimi ayaklarımla yazarım.” diyen Voznesenski için bir başlık daha açmıştım:

https://merkezgar.blogspot.com.tr/2013/08/andrey-voznesenski-kimdir.html