Cevat Çapan: Şimdi Tabiat Kadar Yalnız

Cevat hoca, sağolsun, çok yaşasın; yıllar içinde çevirdiği şiirler ve kendi yazdıkları ile hayranlığımı kazansa da, Tehlikeli Oyunlar’a yazdığı önsözle fikrimdeki bu ‘mümtaz sakallı şahsiyet’ figüründe derin bir obruk meydana getirmişti.

Yani, tamam, Oğuz Atay okuyan biri için işin hikâye kısmı, yani “sonunda çocuğun ne olduğu, üşüyüp duran kızla yatıp yatmadığı” gibi dedektif öyküsü teraneleri öyle pek önem arzeden şeyler değildir. Ama güzel abim, insan bi’ kitaba yazdığı önsözde neden “başkarakter”in sonunda öldüğünü söyleme gibi bir –tutun beni– zırtapozluk, evet zırtapozluk yapar ki! (Tehlikeli Oyunlar’ı okumadan önce bu yazıyı okuyan arkadaşım, artık çok geç, gördüğün gibi bir Cevatlık da ben yaptım şimdi! Hadi bakalım…)

Kitaptan kemik kütürdeten lezzetler aldım elbette ama eğer Cevat hoca Hikmet Benol’un sonunda öldüğünü söylemeseydi o muazzam intihar sahnesinden çok daha büyük bir haz (!) alacağımı ve bunun fikrime daha tesirli bir etki yapacağını adım gibi biliyorum. Gerçi bu durum da bana çok önemli bir şey öğretti: Bu yol kazasından sonra hiçbir romanın (hatta hiçbir kitabın) önsözünü okuyarak o kitaba başlamadım diyebilirim. Bu da beni gerçek bir ‘önsöz canavarına’ çevirdi. Oğuz Atay, önsözlerin saçmalığı konusunda ne kadar da haklıymış!

(Yine bu noktada şöyle bir iddiamı daha süreyim foruma: Bana kalırsa Türkiye’nin en iyi ‘önsöz yazarı’ Enis Batur’dur. Aynı izlek üzerinden devam edelim: Bir Cevat hoca’nın Tehlikeli Oyunlar’a yazdığı önsözü getirin hatırınıza bir de Enis Batur’un Tutunamayanlar’a yazdığı önsözü… Aradaki tevazu ve ‘okurun hakkına tecavüz etmeme inceliğini’ düşünün. Yalnızca bu mu: Enis Batur’un Nevzat Erkmen tarafından çevrilen Ulysses için yazdığı önsözü hatırlayın bu kez de… Haklıyım değil mi?)

Yani; eyvallah hocam, öğreniyoruz… (Bir de sen niye o kadar güzelsin ki Cevat Çapan! Ne güzel bir dostsun sen, ne acayip arkadaşların olmuş senin öyle; Oğuz Atay’ın en iyi dostu, Halit Refiğ’in en iyi dostu… Tabiat kadar yalnız mısın, şimdi?)

Not:

Bazı çevirmenler haddinden fazla iyidir! Onlardan bu kadar iyi olmalarını beklemeyiz. Yalnızca bir ‘aracı’ olsunlar yeter bizim için, beklentisindeyizdir… Örneğin Can Yücel: önemli bir şair olmasının yanında yine önemli ve büyük bir çevirmendir. Eyvallah. Ve fakat öylesine iyidir ki bir okur olarak beni korkutur. Çevirmekten öte –Yahya Kemal’in deyişiyle– ‘Türkîleştirme’ye vardırır işi. Okuduğum metnin bir çeviri mi yoksa çevirmenin artistik bir şiir girişimi mi olduğu konusunda ciddi şüpheye düşerim.

Cevat Çapan Can Yücel gibi değil elbette. Daha sâdık, çevirdiği şairin metnine, diline, edasına. Ama yine de korkuyorum onda! Tabii önce şunu söylemem lazım: yıllardır çeviri şiir okuyan, bu konu üzerine düşünen, mukayeselerde bulunan bir okur olarak diyebilirim ki Cevat Çapan dünyanın en büyük çevirmenlerinden biridir. Onun –hafazanallah!– kusurdan münezzeh büyüklüğünden korkuyorum, evet, ama çok sürmüyor, anında teslim olup gerçek şiirin tadına varıyorum:

KAÇIŞ

Bundan başka bir şey değildi aşkımız:

gider, dönerdi gene ve bize

gözleri kapalı, uzak, çok uzak

mermerleşmiş bir gülümseme getirirdi

yitik sabahın otunda

garip bir deniz kabuğu

ruhumuzun inatla açıklamaya çalıştığı.

Bundan başka bir şey değildi aşkımız:

sessizce yoklardı çevremizde ne varsa,

açıklamak için ölmek istemeyişimizi

bunca coşkuyla.

Ve tutunduysak başkalarının bellerine,

var gücümüzle sarıldıysak boyunlarına,

soluğumuz karıştıysa

bir başkasının soluğuna,

ve yumduysak gözlerimizi, bundan başka

bir şey değildi:

bu derin acıydı yalnız, tutunabileceğimiz,

kaçışımızda.

Yorgo Seferis

(Çevirmen: Cevat Çapan)

[Kaynak: Yorgo Seferis, Seçme Şiirler, Yön Yayınları, Eylül ’92, sy. 57]